Parafia prawosławna miasta Lublin

Kiedy ludzie przyjeżdżają do Lublina, spodziewają się zobaczyć stare polskie miasto z zabytkowymi pałacami i dziesiątkami kościołów. Jakież jest ich zdziwienie, gdy widzą prawosławny krzyż na szczycie kościoła. To Sobór Przemienienia Pańskiego. I jak się okazuje, prawosławna tradycja Lublina sięga wielu wieków wstecz. 

Według źródeł historycznych pierwsza parafia prawosławna w Lublinie pojawiła się w 1447 roku. W tym czasie miasto znajdowało się na skrzyżowaniu szlaków handlowych, co stworzyło wielokulturowe środowisko. Rosyjscy kupcy często osiedlali się w Lublinie i ostatecznie w mieście pojawiła się mała „kolonia” Rusi. Założyli oni parafię Przemienienia Pańskiego. Pieniądze na pierwszy drewnianą cerkiew przeznaczyła księżna Maria Iwanowna z Kijowa, a sama świątynia stała się częścią Metropolii Kijowskiej Patriarchatu Konstantynopolitańskiego.

Później przy cerkwi założono klasztor, a w 1586 r. powstało jedno z pierwszych w Rzeczypospolitej bractw cerkiewnych. Organizacja bractwa przypominała podobne stowarzyszenia w innych miastach ruskich i litewskich. Z inicjatywy członków otwarto szpital, szkołę braterską i przytułek dla ubogich. Swego czasu braćmi byli tak znani ludzie jak książęta: Konstanty Ostrogski, Hrehory Sanguszko-Koszyrski, Akim Koretsky, Paweł Drucki-Lubecki, Mikołaj Jerzy Czartoryski, Hrehory Czetwertyński i wielu innych. Braci Ostrogsky poświęcili najcenniejszy skarb cerkwi - ikonę Matki Bożej, którą później nazwano Ikoną Lubelską. 

Po podpisaniu Unii Beresteckiej w 1596 r. parafia, podobnie jak wiele innych cerkwi, wielokrotnie przechodziła z rąk prawosławnych do unickich i odwrotnie. Na tym tle często dochodziło do sporów między prawosławnymi a unickimi, które były rozstrzygane w lubelskim Trybunale Koronnym, co zostało odnotowane w dokumentach sądowych. 

W 1633 r. na sejmie koronacyjnym nowo wybrany król Władysław IV Waza zalegalizował wiarę prawosławną i wydał wiele dekretów zrównujących prawa prawosławnych i katolików. Nie zapomniał też o parafii lubelskiej, wyjmując ją spod jurysdykcji unickiego biskupa Helma i obiecując osobistą opiekę nad cerkwią Przemienienia Pańskiego. Koronacja potwierdziła również nowego metropolitę kijowskiego, galicyjskiego i całej Rusi, Petra Mohyłę. W drodze powrotnej do Kijowa konsekrował on nową cerkiew w Lublinie. Wcześniej, w 1587 r., stary budynek całkowicie spłonął i tylko ikonostas przetrwał atak ognia.

Jednak pomimo obietnicy króla, w 1638 r. cerkiew ponownie stała się kościołem unickim. 

Przez cały XVII wiek świątynia kilkakrotnie przechodziła z rąk do rąk, aż w 1695 roku została ostatecznie i na stałe zabezpieczona przez parafian unickich. Pół wieku później w cerkwi powstało nowe bractwo pod patronatem św. Onufrego. Ten okres w historii cerkwi charakteryzuje się katolicyzacją i polonizacją. Pojawiły się ołtarze boczne, zainstalowano organ, a w nabożeństwach dominował język polski. Jednak po powstaniu styczniowym, zgodnie z dekretem cesarskim, usunięto wszystkie elementy katolickie, przeprowadzono remonty, a w 1875 r. cerkiew ostatecznie przeszedł w ręce duchowieństwa prawosławnego. 

W 1882 r. odnowiono stare bractwo cerkiewne, otwarto małą szkołę parafialną i założono bibliotekę, która stała się publiczną w 1911 roku. 

Cerkiew aktywnie wzbogacał się przed I wojną światową. Patriarcha jerozolimski Damian podarował cerkwi kopię ikony Dziewicy Jerozolimskiej, krzyż z częścią Krzyża Bożego i kamień z Kalwarii. Niestety, w czasie wojny wszystkie relikwie zostały wywiezione do Rosji, gdzie zaginęły bez śladu.

Po wojnie życie religijne Lublina zostało przywrócone. Przyczynili się do tego uchodźcy ukraińscy, rosyjscy i białoruscy, którzy uciekli do Polski przed wojną i czerwonym terrorem. W 1920 r. cerkiew otrzymała nowego kapłana, a następnie rozpoczęła odbudowę wszystkich atrybutów cerkiewnych utraconych podczas wojny. W 1921 r. założono Prawosławne Towarzystwo Dobroczynności, które pomagało sierotom i ubogim. 

Wielki smutek ogarnął serca parafian z powodu utraty cudownej ikony Matki Bożej, ale zdarzył się cud. Pewnego dnia dwóch wiernych zobaczyło na targu obraz, który wyglądał niezwykle podobnie do zaginionej relikwii. Kupili go i przynieśli do cerkwi. Okazało się, że była to kopia zaginionej ikony, która przed wojną znajdowała się w zniszczonej katedrze na Placu Litewskim. 

Po II wojnie światowej cerkiew została odnowiona. W latach 70. Cerkiew została okradziona, w wyniku czego zniknęło wiele cennych ikon. Na przełomie lat 80. i 90. parafia przeszła szybki rozwój: odrestaurowano ikonostas, założono Bractwo Młodzieży Prawosławnej i nowe Bractwo św. Atanazego, a w 1989 r. cerkiew stała się Katedrą Przemienienia Pańskiego pod przewodnictwem arcybiskupa Lubelsko-Chełmskiego Abla (Popławskiego). 

Sobór znajduje się przy ulicy Ruskiej, w pobliżu Zamku Lubelskiego i głównego dworca autobusowego. Wnętrze katedry wyróżnia się wspaniałym ikonostasem, który jest zabytkiem kultury. Za główny skarb cerkwi uważa się ikonę Matki Boskiej Lubelskiej. Według legendy należała ona do świętych apostołów Cyryla i Metodego. Później obraz trafił do Rosji, gdzie był przechowywany w rodzinie kniaziów Ostrogskich, dopóki książę Iwan Ostrogski nie przekazał go do lubelskiej cerkwi. 

Wykopaliska archeologiczne pokazują, że w pobliżu soboru znajdował się niewielki cmentarz i różne budynki gospodarcze. Podczas prac odkryto również pozostałości piwnic i krypt.

Obecnie w katedrze regularnie odbywają się nabożeństwa, a każdej wiosny odbywają się modlitwy ku pamięci Tarasa Szewczenki. Dziś parafia Przemienienia Pańskiego i kilka innych cerkwi są ośrodkami życia religijnego dla wielu ukraińskich i białoruskich emigrantów.

fot: fotopolska.eu

Artykuł przygotowany z wykorzystaniem Ośrodka „Brama Grodzka - Teatr NN”